Không có gì trên thế giới này là hoàn toàn an toàn. Ngay cả việc uống quá nhiều nước cũng có thể giết người. Trên các tờ báo thường có những câu chuyện buồn về những người chết vì uống quá nhiều nước, nhiều trường hợp là do tham gia các cuộc thi uống nước, kỷ luật trẻ em quá đáng hoặc chế độ ăn kiêng lạ. Ví dụ, Jennete Killpack đã bị kết án tù vì ép con gái uống quá nhiều nước để trừng phạt. Trong một vụ việc khác, Jennifer Strange đã chết vì uống quá nhiều nước khi tham gia một cuộc thi uống nước do một đài phát thanh địa phương tổ chức. Uống quá nhiều nước dẫn đến tình trạng nguy hiểm có thể gây tử vong được gọi là “ngộ độc nước” hoặc “tăng natri máu”. Trong tình trạng này, lượng nước dư thừa làm loãng nồng độ natri trong cơ thể xuống mức nguy hiểm, khiến não bị phù nề và suy giảm chức năng. Theo cách này, ngay cả một chất được coi là ít độc nhất cũng có thể giết người. Cùng một khái niệm áp dụng cho mọi thứ chúng ta ăn, uống, hít thở và chạm vào. Ngay cả oxy mà chúng ta hít thở, điều cần thiết cho sự sống, cũng có thể gây ngộ độc và tử vong khi hít phải ở áp suất cao.
Mục đích của tôi không phải để khiến bạn sợ hãi mọi thứ xung quanh. Mục đích của tôi là để chỉ ra rằng yêu cầu một loại thuốc phải hoàn toàn an toàn trước khi sử dụng là vô nghĩa, bởi vì không có gì là hoàn toàn an toàn. Một cách tiếp cận tốt hơn là chọn loại thuốc, thực phẩm hoặc đồ uống an toàn nhất. Uống quá nhiều nước có thể giết người, nhưng không uống nước cũng sẽ giết người. Lựa chọn an toàn nhất là uống một lượng nước vừa phải. Mặc dù “hoàn toàn an toàn” không tồn tại, nhưng một số lựa chọn thường “tương đối an toàn” hơn so với các lựa chọn khác. Cách tiếp cận tốt nhất là chọn hành động mang lại lợi ích lâu dài tối đa đồng thời giảm thiểu rủi ro lâu dài. Ví dụ, một phụ nữ mang thai bị nôn ói không kiểm soát được (buồn nôn nặng trong thai kỳ, khác và nghiêm trọng hơn so với buồn nôn thông thường) phải đối mặt với lựa chọn dùng thuốc chống nôn như promethazine. Mặc dù dùng thuốc chống nôn mang một số rủi ro nhất định, nhưng không dùng thuốc lại mang nguy cơ tử vong do mất nước cao hơn rất nhiều (người ta tin rằng nhà văn Charlotte Bronte đã chết vì mất nước do buồn nôn nặng trong thai kỳ). Trong trường hợp này, hành động có ít rủi ro nhất và mang lại lợi ích nhiều nhất thường là dùng thuốc chống nôn. Ngược lại, một phụ nữ mang thai chỉ bị buồn nôn thông thường không có nguy cơ tử vong do mất nước. Đối với những phụ nữ này, dùng thuốc chống nôn trở thành hành động có nhiều rủi ro nhất và ít lợi ích lâu dài. Vì lý do đó, các bác sĩ thường không kê đơn thuốc chống nôn cho phụ nữ chỉ bị buồn nôn thông thường.
Như đã rõ ràng ở trên, bạn không thể gán nhãn một số chất luôn an toàn, và một số chất khác luôn nguy hiểm. Tình hình phức tạp hơn thế. Nói chung, có một số yếu tố quyết định mức độ rủi ro của một chất có thể gây hại cho một người:
1. Độc tính của chất
Đây là thước đo mức độ tổn hại mà một lượng chất tiêu chuẩn có thể gây ra. Nước có độc tính rất thấp, caffeine có độc tính trung bình và asen có độc tính cao. Đặc tính này bắt nguồn từ tính chất hóa học của chất đó. Do nguy cơ cao ngay cả khi ở liều lượng nhỏ, các chất có độc tính cao thường được quản lý, xử lý và cấp phát bởi các chuyên gia được đào tạo.
2. Liều lượng của chất
Đây là thước đo tổng lượng chất mà người đó hấp thụ hoặc tiếp xúc. Mức độ an toàn của một chất phụ thuộc rất nhiều vào liều lượng. Uống một cốc thuốc tẩy trắng gia dụng nguyên chất sẽ gây tổn hại đáng kể, nhưng thêm một muỗng cà phê thuốc tẩy vào 5 gallon nước có thể giúp làm nước an toàn hơn để uống. Liều lượng morphine cao có thể gây ra tình trạng tâm thần bất thường và suy giảm nhịp thở, nhưng lượng morphine tự nhiên có trong hạt ngũ cốc sẽ có rất ít tác dụng. Một vài miếng kẹo bạc hà thì vô hại, nhưng ăn cả vài túi kẹo bạc hà có thể khiến huyết áp của bạn tăng cao đến mức phải nhập viện. Đối với các chất mà cơ thể không cần để hoạt động bình thường, liều lượng an toàn nhất thường là liều lượng thấp nhất có thể đạt được trên thực tế. Một hóa chất không thể làm hại bạn nếu bạn không bao giờ tiếp xúc với nó ở mức độ đáng kể. Đối với các chất mà cơ thể cần, tình hình phức tạp hơn. Quá ít chất đó và cơ thể bạn sẽ bị suy dinh dưỡng hoặc không được điều trị. Quá nhiều chất đó và tác dụng độc hại trở nên đáng kể. Do đó, đối với các chất như oxy, nước, thực phẩm, vitamin, chất dinh dưỡng và thuốc cần thiết để điều trị bệnh, có một liều lượng lý tưởng nằm ở giữa không và mức độc chết người. Làm thế nào để biết liều lượng lý tưởng là gì? Đối với các chất dinh dưỡng đơn giản, cơ thể chúng ta có cơ chế phản hồi tự nhiên. Nếu bạn uống quá ít nước, bạn sẽ cảm thấy khát. Nếu bạn uống quá nhiều nước, bạn sẽ cảm thấy buồn nôn. Miễn là bạn lắng nghe cơ thể mình (và không bị bệnh nền), khả năng bạn chết vì mất nước hoặc ngộ độc nước là rất thấp. Đối với thuốc, tình hình phức tạp hơn vì cơ thể không luôn có cơ chế tự nhiên để báo hiệu bạn đang dùng quá nhiều hoặc quá ít thuốc. Vì lý do này, cần có một bác sĩ được đào tạo dựa trên kiến thức và tình trạng cụ thể của bạn để xác định liều lượng lý tưởng. “Liều lượng lý tưởng” là bất cứ thứ gì mang lại lợi ích lớn nhất so với nguy cơ, xét đến việc không điều trị hoặc điều trị không đủ một bệnh cũng mang lại những nguy cơ riêng.
3. Độ nhạy cảm đặc biệt của người đó với chất đó và tình trạng sức khỏe của họ
Mỗi người đều khác nhau, và do đó phản ứng khác nhau với một liều lượng nhất định của một chất nhất định. Ăn lượng lúa mì vừa phải có thể hoàn toàn lành mạnh và vô hại đối với hầu hết mọi người, nhưng đối với người bị bệnh Celiac, ngay cả ăn một miếng bánh quy lúa mì cũng có thể gây tổn thương và khó chịu. Tương tự, một người lần đầu tiên dùng liều lượng morphine điển hình sẽ không có khả năng dung nạp thuốc và do đó sẽ phản ứng mạnh hơn nhiều so với người nghiện morphine mạn tính dùng cùng liều lượng đó. Một ví dụ khác, người bị huyết áp cao sẽ có nguy cơ cao hơn khi ăn nhiều muối so với người bình thường. Bất kể chất gì, mức độ an toàn của một liều lượng nhất định phụ thuộc vào độ nhạy cảm của từng cá nhân. Hơn nữa, một số loại thuốc có thể làm thay đổi mức độ phản ứng của bạn với các loại thuốc khác. Do đó, mức độ an toàn của một loại thuốc nhất định cũng phụ thuộc vào các loại thuốc khác bạn đang dùng. Điều quan trọng là liều lượng nhất định của một chất cụ thể có an toàn hay không phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe cụ thể của bạn. Các bác sĩ ghi lại chiều cao, cân nặng, dị ứng, độ nhạy cảm, thuốc hiện tại, bệnh đã biết và kết quả xét nghiệm của bạn để kê đơn liều lượng đúng của loại thuốc phù hợp cho nhu cầu cá nhân của bạn.
Vì mức độ an toàn của một chất phụ thuộc vào độc tính, liều lượng và tình trạng sức khỏe cụ thể của bạn, cách tiếp cận an toàn nhất thường là dùng các loại thuốc và liều lượng theo đơn kê của bác sĩ có năng lực và hiểu rõ tình trạng sức khỏe của bạn. Dùng nhiều thuốc hơn liều lượng kê đơn có thể gây nguy hiểm vì thuốc có thể tích tụ đến mức độc hại mà cơ thể không thể chịu đựng. Dùng ít thuốc hơn liều lượng kê đơn cũng có thể gây nguy hiểm vì cho phép bệnh tiếp tục gây hại. Nếu bạn không tin tưởng bác sĩ của mình, hãy đi khám bác sĩ khác và xin ý kiến thứ hai. Nhưng đơn giản là tránh dùng thuốc vì lo ngại chúng không hoàn toàn an toàn có thể dẫn đến vấn đề sức khỏe nghiêm trọng sau này.
Nếu bạn xem tài liệu đi kèm với bất kỳ loại thuốc kê đơn nào, bạn sẽ thấy một danh sách dài các tác dụng phụ có thể xảy ra. Những danh sách tác dụng phụ dài như vậy có thể gây lo lắng. Danh sách này không có nghĩa là bạn sẽ trải qua tất cả hoặc bất kỳ tác dụng phụ nào trong số đó. Hơn nữa, danh sách này cũng không có nghĩa là tránh dùng thuốc là lựa chọn an toàn nhất của bạn. Nếu bạn tránh mọi loại thuốc và chất có danh sách tác dụng phụ đáng báo động, bạn sẽ buộc phải tránh mọi thứ, kể cả nước. Như minh họa dưới đây, ngay cả nước cũng có một danh sách dài các tác dụng phụ nghiêm trọng tiềm ẩn. Nhưng vì nước không bao giờ đến từ cửa hàng với tất cả những tác dụng phụ này được liệt kê trên bao bì, chúng ta thường tự lừa dối mình rằng thuốc theo đơn kê đơn nguy hiểm theo một cách mà nước và thực phẩm không có. Điều quan trọng là bạn nên dựa vào lời khuyên của bác sĩ để quyết định có nên dùng một loại thuốc hay không, chứ không phải dựa vào việc có một danh sách dài các tác dụng phụ cho loại thuốc đó.
